Распаўсюджванне тытунекурэння ў свеце мае форму эпідэміі і з’яўляецца глабальнай праблемай для чалавецтва, бо ўздзеянне тытунёвага дыму – адна з прычын смерці, хвароб і інваліднасці вялікай колькасці людзей.
Ад хвароб, звязаных з курэннем, у свеце кожны год памірае каля 6 млн. чалавек.
Паступова курэц становіцца залежным ад цыгарэты. Выкураная цыгарэта дазваляе лепш засяродзіцца, зняць напругу, прыносіць задавальненне.
Арганізм патрабуе пастаяннага паступлення нікаціну, а ў выпадку адмовы ад курэння ўзнікаюць агрэсія і раздражняльнасць, праблемы са сном, зніжэнне канцэнтрацыі ўвагі, прыгнечаны настрой, павышэнне апетыту і невыноснае жаданне пакурыць.
Каля 90% дарослых курцоў спрабуюць спыніць курыць самастойна.
Прычынай гэтаму звычайна з’яўляюцца праблемы са здароўем, клопат аб здароўі сям’і ці будучым дзіцяці, жаданне быць прыкладам для дзяцей, вызваленне ад залежнасці, ціск навакольных і жаданне палепшыць свой знешні выгляд. У той жа час каля 70% тых, хто спыніў курэнне на працягу 3 месяцаў, як правіла, аднаўляюць курэнне. У пачатковы перыяд пасля адмовы ад курэння чалавек больш схільны перападам настрою, бессані, таму перад тым, як кінуць паліць, асабліва важна пракансультавацца з лекарам і першыя часы захоўваць з ім кантакт.
Пасля трох беспаспяховых самастойных спробаў спыніць курэнне рэкамендуецца звярнуцца да псіхатэрапеўтычнага і лекавага лячэння залежнасці ад нікатыну.
Асобы, якія жадаюць кінуць курэнне, могуць атрымаць кансультацыю па дадзеным пытанні ў лекара-псіхіятра-нарколага ці лекара-псіхатэрапеўта. Наркалагічныя кабінеты для лячэння пацыентаў з тытунёвай залежнасцю ёсць ва ўсіх раёнах абласных цэнтраў, а таксама ўваходзяць у склад абласных (гарадскіх) наркалагічных дыспансераў.
Урач-псіхіятр-нарколаг кансультуе пацыента, праводзіць пры неабходнасці яго абследаванне і дае рэкамендацыі як кінуць курыць. Пры неабходнасці прызначае курс лячэння. Лячэнне праводзіцца амбулаторна, ананімна і ў асноўным на платнай аснове.
Існуюць лекавыя і нелекавыя метады лячэння тытунёвай залежнасці.
Нелекавыя метады лячэння тытунёвай залежнасці
Нелекавае лячэнне мяркуе шматлікія праграмы адмовы ад курэння, заснаваныя на кагнітыўнай і паводніцкай псіхатэрапіі. Паводніцкая тэрапія ўключае “самакіраванне”: пацыент навучаецца “самакантролю”, запісваючы ўмовы, пры якіх узмацняецца жаданне паліць. Пацыент таксама ажыццяўляе “кантроль над стымуламі”, пры якім стымулы, якія падахвочваюць да
курэння, выключаюцца з навакольнага становішча. Курэнне можа асацыявацца з ключавымі момантамі паводзін на працягу дня (жаданне закурыць раніцай пасля абуджэння, прыём кавы ці гарбаты, прыбыццё на працу, абедзенны перапынак, пасля ежы, пасля працы, перад сном і інш.).
Выкарыстоўваецца таксама метад «нікатынавага згасання», або паступовага зніжэння спажывання нікатыну за кошт выкурвання аднолькавай колькасці цыгарэт, але з усё больш нізкім утрыманнем нікатыну. Іншыя метады ўключаюць навучанне пацыента абыходзіцца без цыгарэт, прадухіленне вяртання да курэння (папярэджанне рэцыдыву) і фарміраванне пачуцця агіды да тытуню (аверсіўная паводніцкая тэрапія).
Кагнітыўная тэрапія нікацінавай залежнасці ўключае:
а) дэталёвы аналіз думак, пачуццяў і паводзін курца;
б) аналіз матывацыі адмовы ад курэння і змены гэтай матывацыі;
у) заключэнне тэрапеўтычнага дагавора з размеркаваннем адказнасці паміж тэрапеўтам і пацыентам;
г) вядзенне дзённіка думак, пачуццяў і паводзін, а таксама стымулаў і спосабаў пераадолення «цягі»;
д) рэструктураванне ладу жыцця і набыццё новых заняткаў.
Чалавек, які жадае кінуць паліць, павінен пазбягаць ужыванні алкаголю, кавы і іншых якія зніжаюць кантроль рэчываў, якія паляць кампаній і да т.п. Яму неабходна вучыцца спраўляцца з дрэнным настроем, стрэсам і нудой без «хімічных мыліц» – цыгарэт і алкаголю.
Лекавая тэрапія тытунёвай залежнасці
Фармакалагічнае лячэнне заключаецца ў адэкватнай замене нікатыну падчас вострага нікацінавага сіндрому адмены з дапамогай нікацінзамяшчальнай тэрапіі.
Гэта лячэнне неабходна асобам, якія выкурваюць больш за 20 цыгарэт штодня, а таксама таму, хто выкурвае першую цыгарэту на працягу 30 хвілін пасля абуджэння, і асобам, і, ужо якія мелі няўдалыя спробы кінуць паліць (моцная цяга да цыгарэт у першы тыдзень адмены).
Да відаў лекавай тэрапіі нікацінавай залежнасці, эфектыўнасць якіх даказана клінічнымі даследаваннямі, адносяць замяшчальную нікатынавую тэрапію, антыдэпрэсанты (перш за ўсё бупрапіён) і прымяненне агоністом нікацінавых рэцэптараў: неселектыўны – прэпарата цитизин і частковага – прэпарата чампікс (вараніклін). Сам факт прызначэння лекаў (плацебо-эфект) павялічвае частату адмовы ад курэння да 10%.
Існуе два асноўных спосабу адмовы ад курэння: аднамаментны, пры якім чалавек кідае паліць раз і назаўжды і паступовы, павольны, паэтапны.
Першы спосаб цалкам прыдатны для асоб, якія толькі пачалі курыць, дзяцей, падлеткаў, у якіх з’явы абстыненцыі пры адмове ад курэння бываюць, выяўленыя слаба і лёгка пераносныя.
Другі спосаб – часцей рэкамендуюць курцам са стажам або ва ўзросце старэйшыя за 50 гадоў.
Раптам перастаць паліць лепш у спакойным становішчы, загадзя наладзіць сябе на гэты рашучы крок. Лепш за ўсё намеціць для сябе пэўную дату (тыдні праз 2-3). Варта папярэдзіць знаёмых ці сваякоў, што Вы збіраецеся кінуць паліць, яны пастараюцца дапамагчы.
